Bullying: φυσιολογικό ή παθολογικό;
Από την Ιουλία Κατσαϊτη*
Η επιθετικότητα αλλά και η σύγκρουση δεν αποτελoύν συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά μια ομάδα ανθρώπων. Αντιθέτως αποτελούν ένα φυσιολογικό φαινόμενο κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται ένας άνθρωπος βλέπουμε πως η επιθετικότητα εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο. Παρόλα αυτά, όμως, υπάρχει διαφορά μεταξύ της φυσιολογικής και της παθολογικής επιθετικότητας.
Ένας χώρος όπου τα παιδιά συγκρούονται πολύ συχνά είναι το σχολικό περιβάλλον. Η επιθετικότητα μπορεί να εκφραστεί είτε μέσω διαπληκτισμών είτε σε πιο ακραίες μορφές μέσω της άσκησης σωματικής βίας. Η μορφή εκδήλωσης της επιθετικότητας που φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερο τους ειδικούς αλλά και τους γονείς είναι ο σχολικός εκφοβισμός, το γνωστό bullying. Με τον όρο εκφοβισμό εννοούμε κάθε πράξη συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης που στοχεύει στην πρόκληση πόνου και την υποταγή του θύματος. Ο σχολικός εκφοβισμός δεν εκφράζεται μόνο μέσω της άσκησης σωματικής βίας αλλά και μέσω της υποβάθμισης του άλλου, του εξευτελισμού ή του αποκλεισμού του από ομαδικές δραστηριότητες ή παρέες συνομιλήκων. Επιπλέον, κάποιες φορές μπορεί τα παιδιά σχολικής ηλικίας να επιτίθενται το ένα στο άλλο με σκοπό την επίτευξη ενός στόχου (π.χ. την απόκτηση ενός αντικειμένου), φαινόμενο που είναι γνωστό ως συντελεστική επιθετικότητα.
Η επιθετικότητα στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως οικογενειακούς, κοινωνικούς, να είναι αποτέλεσμα μίμησης ή ακόμα και να είναι το αποτέλεσμα κάποιας διαταραχής. Για παράδειγμα παιδιά με αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές αγωγής ή ΔΕΠ-Υ μπορεί κάποιες φορές να είναι πιο επιθετικά από τους υπόλοιπους συμμαθητές τους. Πιο συγκεκριμένα τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ φαίνεται πως έχουν λιγότερη υπομονή και ανοχή στο άγχος και τις ματαιώσεις από το περιβάλλον τους. Πολλές φορές ένα παιδί με αυτή τη διαταραχή μπορεί να επιτεθεί και να εμφανίσει προβλήματα συμπεριφοράς και πειθαρχίας, ακριβώς επειδή ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών με ΔΕΠ-Υ μπορεί να αναπτύσσει ταυτόχρονα εναντιωματική προκλητική διαταραχή, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρεται με εκρήξεις και επιθετικότητα.
Κλείνοντας, αξίζει να επισημάνουμε πως η πρόληψη των φαινομένων σχολικής βίας αποτελεί ένα κρίσιμο διακύβευμα για την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα. Πολλές φορές υπάρχει η τάση να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα μόλις εμφανιστεί, αλλά η έγκαιρη πρόληψη μπορεί να επιφέρει πιο προσοδοφόρα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Είναι, λοιπόν, πάρα πολύ σημαντικό να σχεδιαστούν, αλλά και να υλοποιηθούν προγράμματα πρόληψης στο σχολείο, τα οποία θα περιλαμβάνουν στρατηγικές για τη δημιουργία ενός θετικότερου και λιγότερο ανταγωνιστικού κλίματος στο σχολικό περιβάλλον, την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα παιδοψυχολογίας, τη συνεργασία με εξειδικευμένους ψυχολόγους και την εποικοδομητικότερη επικοινωνία και συνεργασία με τους γονείς.
* Η Ιουλία Κατσαΐτη είναι ψυχολόγος, απόφοιτος Παντείου Πανεπιστήμιου. Έκανε πρακτική στο Κέντρο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Εξάρτησης «Σταθμός», ενώ εργάστηκε εθελοντικά ως εκπαιδευόμενη στην Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας. Επικεντρώνεται στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία ενηλίκων, ωστόσο έχει κάνει ερευνητική πτυχιακή εργασία πάνω στις λεπτές μορφές συναισθηματικής βίας εις βάρος των παιδιών στα πλαίσια της διαπαιδαγώγησής τους, με βάση τη διάσταση του φύλου. Έχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου. Παρακολουθεί εκπαιδεύσεις στην ψυχανάλυση, την κλινική ψυχολογία και την παιδοψυχολογία, ενώ ταυτόχρονα είναι επιστημονική επιμελήτρια της σειράς βιβλίων ψυχολογίας που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ι. Σιδέρης». Είναι αρθογράφος στα site Singleparent.gr και i-paidi.gr και εργάζεται ως μέλος του διδακτικού προσωπικού στο προπτυχιακό τμήμα Ψυχολογίας του «Aegean Omiros College», καθώς και στα εξ’ αποστάσεως προγράμματα του τομέα ψυχολογίας.
